Voor een kernwapenvrije wereld, te beginnen in Europa

Moeten we vechten tegen kernwapens of zijn ze juist hard nodig ter afschrikking? Het zijn massavernietigings-wapens die als ze gebruikt worden mogelijk het einde van de mensheid betekenen. De Nederlandse bevolking heeft in het verleden jarenlang massaal laten zien hiertegen te zijn. Maar men zegt dat de kans heel klein is dat ze echt gebruikt worden. Er wordt alleen mee gedreigd. Ondertussen is de dreiging dat ze toch gebruikt worden, groter dan ooit, sinds de inval van Rusland in Oekraïne. Europa wordt dan het slagveld. Hier informatie over kernwapens en de strijd ertegen.

We willen een aantal onderwerpen met betrekking tot kernwapens aan de orde stellen, beginnend met een overzicht van welke landen erover beschikken en in welke aantallen, gevolgd door een schets van de zeer zorgelijke en gevaarlijke huidige ontwikkelingen, een spotlight op de Nederlandse rol en wat we eraan kunnen doen.

Kernwapenstaten – aantallen kernwapens
Op het moment bezitten negen landen in de wereld kernwapens (zie afbeelding). De vijf zogenaamd ‘officiële kernwapenstaten’ – de Verenigde Staten, Rusland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en China – waren de staten waarvan erkend werd dat ze over atoomwapens beschikken bij het aannemen van het Non-Proliferatieverdrag in 1968, waarover later meer. Daarnaast hebben ook Israël, India, Pakistan en Noord-Korea in de loop van de jaren kernwapens ontwikkeld en in gebruik genomen. Er zijn meer landen die mogelijk in staat zijn om kernwapens te maken, of in ieder geval over de technische kennis bezitten. De basis hiervan ligt voor een deel in het Nederlandse Almelo. De Pakistaanse ingenieur Khan deed daar in de jaren ’70 van de vorige eeuw bij de uraniumverrijkingsfabriek Urenco de kennis op om kernwapens te ontwikkelen, en verkocht die, nadat hij Pakistan hiermee aan de atoombom had geholpen, later ook aan onder meer Noord-Korea, Iran en Libië.

De VS en Rusland hebben veruit de meeste kernwapens, in alle soorten en maten (zie bovenstaande afbeelding). Het gaat om zowel strategische als tactische kernwapens. Strategische wapens zijn wapens met een grote explosieve kracht die over langere afstand ingezet kunnen worden om strategische doelen te raken, maar in de praktijk volledige gebieden te verwoesten. Tactische kernwapens zijn wapens met een kleinere lading die bedoeld zijn voor inzet op het slagveld in combinatie met conventionele wapens. Andere landen hebben beperktere wapenopslag.

Hiroshima en Nagasaki verdwenen
Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog kwam de eerste atoombom in Japan tot ontploffing. De VS bombardeerde eerst Hiroshima (zie foto), drie dagen later gevolgd door een bom op Nagasaki. Twee steden waren verdwenen, enkele honderdduizenden werden direct gedood door de drukgolf en de hitte en velen daarna door ziekten als gevolg van straling. Zelfs nu worden nog slachtoffers verpleegd. Was dit nou nodig om een einde aan de tweede wereldoorlog te maken?

Cubacrisis
Dat kernwapens opnieuw gebruikt kunnen worden is niet ondenkbaar. In oktober 1962 was bijna een kernoorlog uitgebroken. De wereld hield de adem in. De Cubaanse revolutie had gewonnen en Cuba werd Sovjet-Unie gezind. Cuba ligt voor de kust van de VS. De Sovjet-Unie besloot om in Cuba kernraketten op te stellen. Niet alleen om het eiland te beschermen, maar ook als reactie op de VS-raketten in Italië en Turkije, die op de Sovjet-Unie gericht waren. De VS wierp een ‘illegale’ blokkade op van ongeveer 80 kilometer op internationale wateren en maakte zich klaar voor een invasie op Cuba. Gebruik van kernwapens was op het laatste moment verijdeld dankzij onderhandelingen. Achteraf bleek uit studies dat het een gewoon stomme meevaller was dat een kernoorlog is vermeden. Want op een Russische onderzeeër dachten ze door een miscommunicatie dat de oorlog was begonnen en wilden daarom een nucleaire torpedo lanceren. Dit werd verhinderd door de Russische ondercommandant Vasili Archipov. Hij redde de wereld!

In 1983 was er weer een dergelijk incident. Toen was het de Russische officier Stanislav Petrov, die de orders niet opvolgde. Weer redde één persoon de wereld.

De huidige gevaarlijke situatie vanwege de Oekraïne-oorlog doet sommigen denken aan de Cuba-crisis, alleen deze keer niet aan de grens van de VS, maar aan de grens van Rusland.

Twee kampen
Het IJzeren Gordijn liep tijdens de koude oorlog dwars door Europa tussen het communistische Oostblok en het kapitalistische Westen (zie eerste landkaart). Tussen de wereldmachten de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten vond een (nucleaire) wapenwedloop plaats. De landen van het Oostblok en de Sovjet-Unie waren destijds lid van het militaire bondgenootschap het Warschaupact, dat is in 1991 ontbonden. Zijn tegenhanger de NAVO, het verbond van westerse landen, werd helaas niet ontbonden. Na de val van het IJzeren Gordijn zijn Oost-Europese landen lid geworden van de NAVO. Rusland en enkele buurlanden (nog) niet. Vandaag de dag is het IJzeren Gordijn naar het oosten opgeschoven (zie tweede landkaart). Het potentiële slagveld tussen de wereldmachten blijft nog steeds Europa. De NAVO stationeerde anti-raketafweersystemen dichterbij de Russische grens, zogenaamd om raketten uit Iran te kunnen onderscheppen (zie derde kaartje). Als de buurstaat Oekraïne ook onderdeel van de NAVO zou worden, is het zeer reëel om er op Rusland gerichte (massavernietigings)wapens te stationeren. De huidige oorlog van Rusland tegen Oekraïne heeft tot een extreem gevaarlijke situatie geleid, omdat twee – direct of indirect – bij het conflict betrokken partijen, Rusland en meerdere NAVO-lidstaten, over massavernietigingswapens beschikken.

Amerikaanse kernwapens in Europa
De Verenigde Staten zijn de enige kernwapenstaat die een deel van zijn kernwapens buiten het eigen grondgebied hebben geplaatst. Het gaat om tactische kernwapens die in NAVO-verband in Europese NAVO-lidstaten zijn gevestigd, klaar voor gebruik door de krijgsmachten van die betreffende landen. Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog ging dat in totaal om vele locaties in Europa, waaronder drie of misschien vier legerbases in Nederland. Inmiddels is het aantal beperkt: luchtmachtbasis Volkel in Nederland, Kleine Brogel in België, Büchel in Duitsland, twee bases in Italië en één in Turkije (zie afbeelding). In deze eeuw zijn Amerikaanse kernwapens teruggetrokken uit Griekenland, het Verenigd Koninkrijk en een andere basis in Duitsland.

Officieel wordt de plaatsing van deze kernwapens in Europa geheim gehouden. Ook de Nederlandse regering wil er niks over zeggen, maar op basis van versprekingen, buitgemaakte papieren en online publicaties van de Amerikaanse krijgsmacht is inmiddels wel onomstotelijk bewijs hiervoor geleverd. Er zijn op de betreffende Europese bases ook altijd Amerikaanse luchtmachteenheden aanwezig voor bewaking en onderhoud van de kernwapens. Die liggen opgeslagen in speciale kluizen in de vloeren van vliegtuighangars, vanwaar ze onder gevechtsvliegtuigen gehangen kunnen worden. Er vinden regelmatig oefeningen plaats.

Rusland gaat momenteel kernwapens stationeren op de Krim en in Wit-Rusland, was onlangs in het nieuws. Het is moeilijk hen op het Non-Proliferatieverdrag te wijzen, aangezien er ook nog steeds Amerikaanse kernwapens in Europese NAVO-landen liggen en er sprake van is dit uit te breiden en moderniseren. Teneinde een nieuwe nucleaire wapenwedloop te voorkomen en Rusland niet te ontlokken ook kernwapens in Europa te verspreiden, moeten de Amerikaanse kernwapens uit Europa verwijderd worden.

Globale nucleaire wapenopslag
Hier een blik op de aantallen kernwapens in de wereld in de loop van de tijd (zie afbeelding). Veel kernwapens zijn reeds verwijderd. Zoals je ziet leidde het einde van de Koude Oorlog een snelle afname in, maar is het proces van verdere ontwapening met name de afgelopen tien jaar volledig gestagneerd. Hoewel het aantal kernwapens dus fors lager is dan op het hoogtepunt van de Koude Oorlog staan nog altijd meer dan voldoende kernwapens inzetklaar om de wereld vele malen te kunnen vernietigen.

Modernisering nucleaire wapenopslag
Daarbij komt dat alle kernwapenstaten hun nucleaire wapenopslag aan het moderniseren zijn. Dit betekent niet alleen dat ze van plan zijn om nog minstens enkele tientallen jaren kernwapens gebruiksklaar te houden, in weerwil van de plicht om te ontwapenen, maar er is ook een trend gaande om nieuwe kleinere, beter bestuurbare kernwapens te ontwikkelen. Dit geldt ook voor de bommen die op Volkel liggen. Dat zijn of waren nog verouderde B61-vrijevalbommen die met een parachute door gevechtsvliegtuigen boven vijandelijk gebied afgegooid moeten worden, deze waren militair praktisch onbruikbaar geworden.

Op basis van delen van deze oude kernwapens zijn nu nieuwe typen, de zogenaamde B61-12, gemaakt, die uitgerust zijn met een staartstuursysteem (zie foto), waardoor ze wel als daadwerkelijk inzetbaar gezien worden. Omdat de kosten voor het moderniseringsprogramma voor deze wapens zo opliepen zijn deze bommen inmiddels de duurste Amerikaanse kernwapens ooit geworden. Ze zouden in de loop van volgend jaar naar Europa gebracht worden, maar dat is door de Amerikaanse regering vervroegd naar vanaf deze maand, nadat Rusland had laten weten dat het juist de aanwezigheid van deze kernwapens in Europa als een bedreiging ziet en als een pijnpunt aangaande gesprekken voor verdere ontwapening.

Dit soort nieuwe kernwapens wordt nadrukkelijk gebracht als bruikbaar in een ‘beperkte’ kernoorlog, waar ze als aanvulling op conventionele oorlogvoering op het slagveld ingezet zouden moeten worden. In realiteit lijkt dit natuurlijk een illusie: de inzet van een kernwapen zal hoogstwaarschijnlijk tot verdere escalatie leiden, met als gevolg een totale kernoorlog en verwoesting van de aarde en mensheid.

Kosten van (kern)bewapening
De kosten van het Amerikaanse kernwapenprogramma in de periode tussen 1940 en 1996 wordt op minstens 5.800 miljard dollar geschat. De stationering van Amerikaanse kernwapens in België, Nederland, Duitsland, Italië en Turkije kostte meer dan 80 miljoen dollar in de periode tussen 2000 en 2014. Daarbovenop werd nog eens 154 miljoen dollar geïnvesteerd in de vijf bases waar deze kernwapens liggen.

Het nieuwe gevechtsvliegtuig F35 (JSF), opvolger van de F16, is het duurste wapensysteem ooit. Nederland bestelde 46 toestellen, die ook de kernwapentaak van de F16 gaan overnemen. In totaal kost dat ruim 6 miljard euro. Behalve het militaire gevaar zijn ook de astronomisch hoge kosten een reden om hiertegen te zijn. Dit geld zou beter besteed zijn aan bijvoorbeeld klimaatmaatregelen. Een dergelijk bedrag is bijvoorbeeld nodig voor begrote uitgaven ten behoeve van klimaatmaatregelen in 2023 voor alle sectoren tezamen in Nederland, zie hier.

Sinds de grootschalige Russische invasie in Oekraïne in februari 2022 hebben westerse landen ongekende stijgingen in militaire uitgaven aangekondigd, waaronder de aanschaf van extra F35’s. De Nederlandse regering kondigde de aanschaf van 6 extra toestellen aan. Lees hier verder.

NAVO strategisch concept
Een andere ontwikkeling die het laatste decennium goed zichtbaar is, is dat mogelijke inzet van kernwapens weer een centralere rol gaat innemen in algemene militaire strategieën. Dit is duidelijk het geval voor bijvoorbeeld de VS, NAVO en Rusland. Het doornemen van officiële NAVO-communiques, zoals het elke paar jaar geüpdate strategische concept, laat zien dat de NAVO is gaan aangeven over kernwapens te zullen blijven beschikken zolang deze bestaan, dat inzet ervan ver weg is maar in geen enkel scenario uitgesloten wordt (in tegenstelling tot bijvoorbeeld China dat in ieder geval toegezegd heeft niet als eerste kernwapens te zullen gebruiken) en dat binnen de militaire strategie het gebruik van conventionele wapens en van kernwapens meer verbonden moet worden (zie citaat). Met andere woorden: in een scenario van escalatie moet de inzet van kernwapens op een bepaald moment een logisch volgende stap zijn. Voor de VS en Rusland gelden vergelijkbare zaken.

Uit het NAVO Strategisch Concept 2022:
‘ As long as nuclear weapons exist, NATO will remain a nuclear alliance’
‘The fundamental purpose of NATO’s nuclear capability is to preserve peace, prevent coercion and deter aggression. Nuclear weapons are unique. The circumstances in which NATO might have to use nuclear weapons are extremely remote. Any employment of nuclear weapons against NATO would fundamentally alter the nature of a conflict. The Alliance has the capabilities and resolve to impose costs on an adversary that would be unacceptable and far outweigh the benefits that any adversary could hope to achieve.’

Verdragen wapenbeheersing en ontwapening
Een ontwikkeling die het risico op kernwapengebruik verder vergroot is de afbraak van een stelsel van verdragen voor wapenbeheersing en ontwapening (zie afbeelding). In de loop van de Koude Oorlog en de jaren daarna sloten vooral de VS en Rusland meerdere verdragen af die voor een deel over daadwerkelijke ontwapening en vermindering van het aantal kernwapens gingen, maar ook over beperkingen op specifieke typen wapens, het afzien van raketschilden en het uitvoeren van wederzijdse inspecties.

In de verslechterende sfeer van de laatste jaren beschuldigen beide landen elkaar van het schenden van verdragen en kiezen er daarna voor deze op te zeggen of niet te verlengen. Zo maakte de VS een einde aan het anti-ballistische rakettenverdrag, mede om de opbouw van een raketschild in Europa mogelijk te maken, en een einde aan het Intermediate-Range Nuclear Forces-verdrag, dat het gebruik van middellangeafstandsraketten verbood. Die afbraak van verdragen heeft grote gevolgen voor Europa, dat als potentieel nucleair slagveld tussen Rusland en de VS ligt, maar heeft niet geleid tot meer Europese inzet voor kernontwapening.

Ook de deal die met Iran gesloten werd om te voorkomen dat dat land kernwapens ontwikkelt, werd eenzijdig door de Amerikaanse regering-Trump opgezegd. De deal met Europa werd wel min of meer voortgezet, maar Iran hield zich niet meer aan alle afspraken. Onder de huidige president Biden zijn er wel weer onderhandelingen over een nieuw akkoord gevoerd, maar die hebben tot nu toe geen resultaat gehad. (Het Iraanse regime is nu vooral bezig met het hard onderdrukken van de eigen bevolking.)

Huidige ontwikkelingen – toenemend gevaar
Samengevat zitten we nu in een situatie waarin alle kernwapenstaten hun nucleaire wapenopslag moderniseren met onder meer kernwapens die beter inzetbaar moeten zijn op het slagveld, waardoor de drempel om ze in te zetten verlaagd wordt, terwijl mogelijke kernwapeninzet an sich weer een centraler onderdeel van militaire strategieën is geworden. Intussen stagneert nucleaire ontwapening, negeren kernwapenstaten het internationale kernwapenverbod (TPNW) en is een stelsel van verdragen voor ontwapening en wapenbeheersing afgebroken. Aan de knoppen van kernwapens zitten steeds vaker instabiele, agressieve, zelfingenomen mannen, waarbij je haast moet hopen dat een militaire top voldoende verstand zal hebben om deze af te remmen.

De geopolitieke spanningen tussen kernwapenstaten lopen al langer op, waarbij de verhoudingen tussen de VS/NAVO enerzijds en Rusland, en in mindere mate China, anderzijds dit jaar op scherp zijn komen te staan. In het kader van de Russische inval in Oekraïne heeft president Poetin al een paar keer op mogelijk kernwapengebruik gehint, naar het lijkt vooral om meer NAVO-steun aan Oekraïne af te schrikken. Zie hier. De NAVO doet dit minder opzichtig, maar laat met kernwapenoefeningen en het versneld vervangen van de Amerikaanse kernwapens in Europa ook geen twijfel bestaan over waar het toe over kan gaan.

Al met al een zeer zorgwekkende situatie, die weerspiegelt wordt in het vooruit zetten van de ‘Doomsday Clock’ (zie afbeelding). De gezaghebbende Amerikaanse Federation of Scientists presenteert elk jaar een versie van deze klok om aan te geven hoe dicht we bij een fatale kernoorlog (‘middernacht’) staan. Begin dit jaar, dus nog voor de Russische invasie in Oekraïne, stond deze op 100 seconden voor middernacht. We zijn volgens deskundigen het gevaar van een kernoorlog nu dichter genaderd dan tijdens het hoogtepunt van de Koude Oorlog.

Op 25 januari 2023 is de klok aangepast naar 90 seconden voor 12, omdat – in reactie op de onophoudelijke Russische agressie – de Verenigde Staten en verschillende Europese landen Oekraïne gaan voorzien van zwaardere offensieve wapens, bijvoorbeeld tanks, wat de militaire escalatie opdrijft en de bovengenoemde Russische dreigementen nog gevaarlijker maakt. Zie hier.

Sommigen mensen nemen deze dreigementen niet serieus. Dat zullen ze toch nooit doen! Zoals we eerder zagen kan deze wijsheid soms van slechts één persoon afhangen.

Betrokkenheid Nederland bij kernwapens
Ook Nederland speelt, vooral als lid van de NAVO, een rol in de voorbereidingen op een kernoorlog. De Amerikaanse kernwapens op Volkel zijn al aan de orde gekomen, hiermee verbonden heeft een eenheid van de luchtmacht een kernwapentaak. Nederlandse F16-piloten, binnenkort F35-piloten, worden in de VS opgeleid om kernwapens te gebruiken. Mocht het ooit zover komen dan zal de Amerikaanse opperbevelhebber van de NAVO in Europa het bevel voor inzet geven, waarna de Amerikaanse krijgsmacht de atoombommen aan deze Nederlandse piloten zal overdragen.

De krijgsmacht speelt daarnaast een rol bij raketverdediging. De luchtverdedigings- en commando-oorlogsschepen van de Nederlandse marine beschikken over zeer geavanceerde lange-afstandsradar van wapenbedrijf Thales. Deze kan tot honderden kilometers afstand doelen, waaronder kernraketten, opsporen, volgen en doelwit van eigen raketten maken. Deze oorlogsschepen maken zo deel uit van het raketschild van de NAVO, dat het nucleaire evenwicht tussen de VS en Rusland verstoort en een nieuwe kernwapenwedloop aanjaagt.

Urenco is ook al eerder genoemd, als bakermat van de Pakistaanse en Noord-Koreaanse atoombommen. De vestiging in Almelo van deze Brits-Duits-Nederlandse fabriek verrijkt nog altijd uranium voor kerncentrales, maar kan dit ook tot een percentage verrijken dat gebruik voor kernwapens mogelijk maakt. Nadat eerder al een contract gesloten was met de VS dat levering van zo hoog verrijkt uranium mogelijk maakte, werd hierover een jaar of twee geleden ook met Iran gesproken. De Nederlandse regering weigert intussen openheid van zaken te geven, waardoor onduidelijk blijft wat hier nu precies aan de hand is.

Tenslotte zijn in Nederland diverse wapenbedrijven gevestigd die bij kernwapens betrokken zijn. Het Paneuropese Airbus heeft om belastingredenen zijn hoofdkantoor in Leiden gevestigd, terwijl het Franse Thales diverse productievestigingen heeft in onder meer Hengelo, Huizen en Eindhoven. De Nederlandse vestigingen zijn niet direct bij kernwapens betrokken, maar beide bedrijven zijn medeverantwoordelijk voor ontwikkeling, modernisering en onderhoud van het Franse nucleaire arsenaal. Daarnaast hebben Amerikaanse en Britse kernwapenbedrijven als Lockheed Martin, Boeing, General Dynamics, Northrop Grumman en BAE Systems, wederom om belasting te kunnen ontwijken, brievenbusmaatschappijen in Nederland, meest in Amsterdam. De gemeente Amsterdam zou daar in principe wel vanaf willen, maar de landelijke overheid die hier over gaat duidelijk niet.

Al met al geen vrolijk verhaal: de situatie rond kernwapens is zorgelijk en gevaarlijk, en ook Nederland speelt daar een rol in. De Nederlandse regering zegt graag zich te willen inzetten voor een kernwapenvrije wereld, maar in de praktijk is daar niks van te merken omdat deze tegelijkertijd onder geen beding af wil wijken van het NAVO-kernwapenbeleid. Nederland heeft de totstandkoming en inwerkingtreding van het internationale kernwapenverbod (TPNW) dan ook niet gesteund, wat alle andere kernwapenstaten en NAVO-lidstaten wel hebben gedaan. Nederland stemde als enige van de aanwezige landen tegen het verdrag. Let wel: kernwapens zijn volgens de VN nu officieel verboden, voldoende landen hebben hiervoor dit verdrag inmiddels goedgekeurd. Maar meer dan een symbolische waarde heeft dat helaas niet echt, want alle kernwapenstaten trekken zich er niks van aan.

In actie tegen kernwapens toen
Zolang als er kernwapens zijn, zijn er al mensen die het specifieke gevaar van deze wapens en het risico op het verwoesten en langdurig onleefbaar maken van de aarde onderkennen en ertegen in actie komen. Ook Nederland kent een rijke geschiedenis van activisme en verzet tegen kernwapens en kernwapenpolitiek.

Al in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw werden er Paasmarsen en andere protesten tegen de plaatsing van Amerikaanse kernwapens in Nederland georganiseerd. De dreigende plaatsing van kruisraketten op vliegbasis Woensdrecht was de concrete aanleiding voor jarenlange grootschalige campagnes, met onder meer twee van de grootste demonstraties in Nederland ooit in 1981 en 1983 (zie foto), maar ook veel lokale antikernwapen-groepen en directe acties vanuit radicalere hoek.

Halverwege de jaren ’80, toen de nieuwe kernwapens op Woensdrecht niet bleken te komen en een proces van ontspanning en ontwapening tussen de VS en de Sovjet-Unie werd ingezet nam de omvang van de antikernwapenbeweging snel af. Logisch misschien, maar intussen week het gevaar niet echt en lagen ook in Nederland op – toen nog – diverse plaatsen kernwapens opgeslagen. Een deel ging wel door, en organiseerde onder meer vredeskampen met veel directe actie rond deze legerbases.

In juli 1996 verklaarde het Internationaal Gerechtshof het inzetten van of dreigen met kernwapens als in principe in strijd met het internationaal recht. Dat gaf een impuls aan de antikernwapen-beweging, die onder meer zogenaamde burgerinspecties op kernwapenbases ging houden om naleving van het internationaal recht af te dwingen. Dit resulteerde in vele arrestaties en rechtszaken, maar Nederlandse rechters weigeren zich hardnekkig iets aan te trekken van internationaal recht en zijn altijd van mening dat de regering de ruimte moet hebben om over het beleid te beslissen, zelfs als dat illegaal zou zijn. Vele processen tegen de staat, gevoerd door de advocaten van Juristen voor de Vrede en het Tribunaal voor de Vrede, leverden ondanks het juridische gelijk dan ook geen resultaat op. Een andere beroepsgroep, artsen en andere medici, vraagt vanuit hun medische achtergrond en de wetenschap dat hulp bieden na een kernoorlog nagenoeg onmogelijk zal zijn eveneens aandacht voor de noodzaak van nucleaire ontwapening.

Uit een publieke opiniepeiling van YouGov in november 2020 bleek dat 78 procent van de Nederlanders vond dat hun land moet toetreden tot het verdrag voor een internationaal kernwapenverbod (TPNW), terwijl slechts 7 procent tegen toetreding was. Uit de peiling bleek ook dat 58 procent van de Nederlanders wilde dat Amerikaanse kernwapens van Nederlands grondgebied worden verwijderd.

In actie tegen kernwapens nu
Een aantal speerpunten van het helaas qua aantal ook niet zo uitgebreide netwerk van antikernwapen-organisaties en -groepen in Nederland van de afgelopen jaren zijn bijvoorbeeld
– de inzet voor het internationale antikernwapen-verdrag, hoewel daar veel haken en ogen aan zitten rond de vraag wat dat nu daadwerkelijk oplevert, en
– acties op lokaal niveau door burgemeesters en gemeenten te vragen zich aan te sluiten bij het internationale netwerk Burgemeesters voor Vrede of de eigen gemeente – zoals in de jaren ’80 ook wel werd gedaan – kernwapenvrij te verklaren.
– daarnaast is er veel actie geweest om banken, pensioenfondsen en andere vermogensbeheerders te bewegen kernwapenbedrijven uit te sluiten van aandelenportfolio’s en andere investeringen. Dat heeft redelijk succes gehad: veel pensioenfondsen, waaronder uiteindelijk ook het grootste fonds ABP, zijn uiteindelijk overstag gegaan. De regering heeft hierin geen enkele rol gespeeld, die heeft altijd volgehouden dat vermogensbeheerders prima hun eigen beleid hierin kunnen bepalen.

Tot nu dan: de regering pleit sinds kort bij banken en pensioenfondsen hard voor meer investeringen in de wapenindustrie, in het kader van een breed pakket aan ondersteuningsmaatregelen voor deze industrie, en dringt in dat kader ook aan om weer of meer in kernwapenbedrijven te gaan beleggen.

Het Balieberaad ‘Voor een kernwapenvrije wereld’,
In het Balieberaad beraden vanaf 2016 sleutelpersonen uit diverse organisaties – PAX, Burgemeesters voor Vrede, Humanistisch Verbond, NVMP Artsen voor Vrede, IALANA en sinds 2019 ook de Raad van Kerken Nederland en Pugwash Nederland – zich op gezamenlijk te ondernemen maatschappelijke acties voor een kernwapenvrije wereld. In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen in 2020 had het Balieberaad een zestal dringende aanbevelingen geformuleerd voor de verkiezingsprogramma’s: Nederland
1. scherpt zijn actieve inzet voor een kernwapenvrije wereld verder aan,
2. intensiveert zijn rol als initiator en bruggenbouwer binnen en buiten het Non-proliferatieverdrag, met nadruk op de ontwapeningsverplichtingen van de kernwapenstaten,
3. bouwt de laatste Nederlandse kernwapentaak af,
4. start een discussie over een alternatief voor de doctrine van nucleaire afschrikking,
5. ondertekent en ratificeert het VN-verbodsverdrag op kernwapens (TPNW),
6. verschuift uitgaven voor wapens naar diplomatie en bestrijding van oorzaken van oorlogen.
Lees hier verder.

Op 25 september 2020, op de Internationale dag voor de afschaffing van kernwapens kwamen PAX, IPPNW Duitsland, ICAN Germany, NVMP/Artsen voor Vrede en Greenpeace Nederland in actie tegen Amerikaanse kernbommen op Nederlands grondgebied. Zie hier.

Moties in het parlement tegen kernwapens
In 2013 kreeg een motie van Jasper van Dijk (SP) voor het afzien van de kernwapentaak voor de F35 een meerderheid. De regering besloot deze motie naast zich neer te leggen. Het ontkende de rol van kernwapens bij de aanschaf van de JSF, maar uit talloze documenten blijkt dat er wel degelijk een verband is. Het Joint Strike Fighter-programma (JSF) was een programma van het Amerikaanse ministerie van defensie om gevechtstoestellen te vernieuwen.

De linkse oppositie (SP, GroenLinks en PvdA) wilde in 2019 (zie hier) dat Nederland samen met andere Europese landen de Amerikaanse kernwapens die hier liggen opgeslagen terugstuurt naar de Verenigde Staten. Het voorstel was tegelijkertijd de regering van Rusland te vragen zich ook te ontwapenen. Maar de minister van Defensie voelde weinig voor het voorstel: ze wil alleen in NAVO-verband eventuele stappen zetten.

Op 29 november 2022 is de motie van Van Dijk aangenomen over de stand van zaken rond nucleaire ontwapening en modernisering van kernwapens in Nederland. Een meerderheid van de Tweede Kamer wil meer informatie van het kabinet over nieuwe kernwapens die naar Nederland komen. Die motie roept op tot ‘zo veel mogelijk transparantie’ en een ‘fundamenteel debat’ over de nucleaire bommen. De minister zei dat ze ‘begrensd’ is in de informatie die ze kan geven, op grond van afspraken binnen de NAVO en met de VS. Lees hier verder.

Komende acties tegen kernbewapening
Het aantal vredesacties in Nederland houdt helaas niet over, dat geldt ook voor het thema ‘kernwapens’. Er staan wel wat dingen gepland.

Het platform tegen de Oekraïne oorlog voert een petitie tegen de oorlog waarin onder andere wordt gepleit voor: verhoogde inspanningen om te komen tot een kernwapenvrij wereld, te beginnen in Europa. Zie hier.

Elke maandag is er een vredesactie op het museumplein in Amsterdam. Eén van de drie eisen is: Europa kernwapenvrij. Deze wekelijkse actie is een reactie op de Oekraïne-oorlog die plaatsvindt op Europese bodem. Sindsdien is de dreiging van een kernoorlog op Europese bodem groter dan ooit: “Veel mensen maken zich ook grote zorgen over het besluit van Poetin om de nucleaire optie open te houden. Dat plotseling een kernoorlog weer denkbaar wordt maakt veel mensen bang, ook in Nederland. Dit geeft des te meer de noodzaak aan om op zo kort mogelijke termijn tot afschaffing van kernwapens te komen, om te beginnen in Europa.” Zie hier.

Van 4 tot 10 augustus 2023 wordt er een vredeskamp bij de vliegbasis Volkel georganiseerd door de Catholic Worker-gemeenschap. De focus is op klimaat en op een toekomst zonder kernwapens. Zie hier.

Doe mee met de acties.

Argumenten voor een kernwapenvrij Europa
Er zijn mensen die denken dat kernwapens toch niet gebruikt worden, dat het daarom geen probleem is dat ze er zijn, dat het wel nodig is om af te schrikken. Hier de argumenten waarom we voor een kernwapenvrije wereld zijn, te beginnen in Europa.

– We zijn er niet zeker van dat ze niet gebruikt worden. Er zijn atoombommen gebruikt in 1945. Er zijn gevaarlijke momenten geweest waarop het bijna mis ging. Dat kernwapens wel gebruikt worden is niet ondenkbaar.
– Voor de NAVO is in een scenario van escalatie de inzet van kernwapens op een bepaald moment een logisch volgende stap (zie NAVO Strategisch Concept).
– Het hebben van (kern)wapens kan – in plaats van oorlog voorkomen – juist oorlog uitlokken (zie bijv de Cuba-crisis).
– Door Amerikaanse kernbommen (eenzijdig) uit Europa te verwijderen, is er een reden voor Rusland ook geen kernbommen te verspreiden naar bijvoorbeeld Wit-Rusland.
– Europa ligt als het potentieel nucleair slagveld tussen twee wereldmachten Rusland en de VS.
– Er is het risico – als eenmaal met kernwapens wordt gestart – dat de halve of hele wereld wordt vernietigd.
– Geplaatste kernwapens kunnen in verkeerde handen komen, bijvoorbeeld door machtsovername of door terroristen.
– Hierboven zagen we dat de hoeveelheid kernwapens enorm verminderd is, dankzij onderhandelingen. De bestaande hoeveelheid is nog steeds ruim voldoende om de wereld vele malen te vernietigen. Het maakt niet zoveel uit of men dat duizendmaal of honderdmaal kan doen. Eén keer is al teveel. Vermindering naar het nulpunt is nodig voor de veiligheid van de mensheid.
– Ook als kernwapens niet gebruikt worden zijn er argumenten om hiertegen te zijn. Het bezit van cq dreigen met kernwapens is op zich al een groot probleem. Het geeft namelijk de landen die erover beschikken een sterke machtspositie ten opzichte van andere landen en kan gebruikt worden om zaken af te dwingen.
– Bovendien is het ontzettend veel weggegooid geld, dat beter besteed zou kunnen worden.
– Het verdrag inzake het verbod op kernwapens (TPNW) is ingegaan in 2021, dit is een juridisch bindende internationale overeenkomst om kernwapens te verbieden, met als doel de totale eliminatie van deze wapens. Dus kernwapens zijn reeds verboden!
– (Kern)wapens en (kern)oorlog zijn in strijd met de internationale solidariteit tussen de arbeidsklasse van alle landen.

We zijn daarom voor een kernwapenvrije wereld, te beginnen in Europa.

_{Met dank aan Mark Akkerman (Stichting Stop Wapenhandel) en anderen. Zie hier de video van de thema-avond op 14 december 2022. Dit artikel is op Grenzeloos.org gepubliceerd.
Voor reactie en vragen: Jet van Rijswijk netwerkinternationaal@socialisten.org}